fbpx
hoe slapen dieren

Hoe slapen dieren? Hoe slapen apen, vogels, reptielen of vissen?

Hoe slapen dieren is een vraag die veel mensen zichzelf weleens stellen. Hoe slapen bijvoorbeeld vogels, vissen of paarden? Als je wilt weten hoe dieren slapen,  moet je beseffen dat slaappatronen tussen verschillende diersoorten sterk verschillen. Toch zijn een aantal vuistregels te benoemen.

Hoe slapen dieren?

Slaap biedt belangrijke evolutionaire functies voor alle dieren. De slaappatronen en tijden zijn voor een groot deel afhankelijk van de voedselvoorziening en verdedigingsmechanismen. Slaap helpt dieren ook herinneringen op te slaan en om te leren. Daarom hebben dieren met grotere hersenen ook meer REM slaap nodig. In dit artikel lees je alles over hoe dieren slapen. Zo wordt er antwoord gegeven op de volgende vragen:

  1. Zijn er dieren die niet slapen?
  2. Hoe ziet het slaappatroon van dieren eruit?
  3. Wat is de relatie tussen voedsel en slaap bij dieren?
  4. Hoe kunnen dieren staand slapen?
  5. Hoe werkt de winterslaap bij dieren?
  6. Hoe slapen zoogdieren?
  7. Wat is polyfasisch slapen?
  8. Hoe slapen apen?
  9. Hoe slapen vogels?
  10. Hoe slapen reptielen?
  11. Hoe slapen vissen?
  12. Wat is het gevolg van slaaptekort bij dieren?

Zijn er dieren die niet slapen?

Nee, alle dieren kennen iets wat overeenkomt met slapen, zelfs insecten. De lagere klassen dieren met weinig of geen hersenen slapen weliswaar anders dan mensen, toch vertonen ook zij periodes van inactiviteit waarin ze in verminderde mate reageren op externe prikkels.

Het is zelfs aangetoond in onderzoek bij fruitvliegjes dat de biochemische reacties in deze insecten ten dele overeenkomen met de hersenactiviteit van mensen. Deze overeenkomsten tonen aan hoe oud slaap is binnen de evolutie. Slaap is dus voor alles en iedereen.

slaapgewoonten dierenHoe ziet het slaappatroon van dieren eruit?

Slaappatronen van dieren zijn onderhevig aan evolutie. Want dieren die slapen en worden aangevallen door roofdieren hebben minder kans om hun genen over te dragen. Daarom hebben dieren verdedigingsmechanismen ontwikkeld om zichzelf tijdens het slapen veilig te stellen.

Zo houden otters elkaar bij de pootjes vast tijdens het slapen, of ze wikkelen zich in zeewier om hun jongen te beschermen en te blijven drijven tijdens het slapen. Koeien en schapen slapen in een kudde, het is immers veiliger om samen te blijven.

Evolutionaire biologen vermoeden dat jagen en de angst voor roofdieren de ontwikkeling van slaappatronen heeft beïnvloed bij de verschillende diersoorten. Carnivoren blijken meer te slapen dan herbivoren.

Katachtigen zoals leeuwen slapen in korte periodes, zowel overdag als ‘s nachts waarmee ze op jacht kunnen gaan wanneer voedsel zich aandient.

Wat is de relatie tussen voedsel en slaap bij dieren?

Over het algemeen slapen dieren op basis van de hoeveelheid voedsel die ze consumeren. Dieren die voeding tot zich nemen met minder calorieën slapen minder diep in vergelijking met andere diersoorten. Dit kan een reden zijn waarom herbivoren langer wakker moeten blijven, zo kunnen ze voldoende voedsel en energie binnenkrijgen.

Grazende dieren als giraffen en olifanten slapen slechts een half uur tot enkele uren per dag, om maar een voorbeeld te noemen. Er zijn overigens ook uitzonderingen zoals de koala. Hun dieet van eucalyptus bladeren geeft ze niet veel energie, daarom slapen ze ongeveer vijftien uur per dag. Ze verdelen de rest van de tijd tussen eten en rusten.

Slaapstudies bij dieren

Omdat de meeste slaapstudies worden uitgevoerd middels EEG testen, worden deze doorgaans uitgevoerd bij dieren die in gevangenschap leven in dierentuinen en onderzoeksfaciliteiten. Daarmee zullen de resultaten niet altijd volledig overeenstemmen met hoe dieren slapen in het wild, door de verschillen in omgeving en beschikbaarheid van voedsel.

hoe slapen paardenHoe kunnen dieren staand slapen?

Heb je er ooit over nagedacht hoe sommige dieren zoals paarden, koeien, olifanten en giraffen staand kunnen slapen? De dieren hebben zich deze houding aangewend middels evolutie als bescherming tegen roofdieren. Het is eenvoudiger om te vluchten als ze reeds staan.

Deze dieren zijn in staat hun poten te blokkeren op een wijze die het gebruik van spierkracht overbodig maakt. Toch kunnen ze in deze houding niet in de REM slaap komen, daarom zullen ze van tijd tot tijd toch moeten gaan liggen.

Er zijn ook vogels die staand slapen, al is daar wel een andere reden voor. Hoewel zoogdieren vaak staand slapen als bescherming tegen roofdieren, slapen vogels rechtop wanneer er geen comfortabele plek is om te gaan liggen. Ze knijpen hun pezen bij elkaar in een gesloten positie rond een tak.

Hoe werkt de winterslaap bij dieren?

Tijdens de zomer- of wintermaanden zullen een aantal diersoorten in een staat van verdoving treden om energie te sparen. In koude omstandigheden wordt deze verdoving ‘winterslaap’ genoemd. In warme temperaturen noemen we dit ‘estivatie’. Daarnaast zijn er ook enkele diersoorten die dagelijks in deze staat van verdoving gaan zoals de Amerikaanse das en de vetstaart buidelrat.

De lengte van de dag, voedselvoorziening en temperatuur geven een signaal aan het dier wanneer het tijd wordt voor een winterslaap. De kerntemperatuur van het dier koelt af en de bloedsomloop, hartslag en hersenactiviteit zullen allen vertragen.

Winterslaap is niet te vergelijken met slapen. Dieren in winterslaap kunnen voor een lange periode overleven zonder te eten, plassen of poepen. Beren zullen ontwaken uit de winterslaap om te bevallen, en vervolgens weer in winterslaap treden terwijl de welpjes zogen. Dieren hebben door evolutie de winterslaap ontwikkeld als overlevingsmechanisme; ze doen dit in tijden van voedselschaarste.

Hoe slapen zoogdieren?

Zoogdieren slapen overwegend hetzelfde als mensen; de slaappatronen kunnen opgesplitst worden in lichte slaap, diepe slaap en REM slaap. Het aantal uren dat zoogdieren slapen verschilt aanzienlijk, van 18 uur per dag voor gordeldieren en buidelratten, tot paarden en giraffen die minder dan 3 uur per etmaal slapen.

Volwassen mensen bevinden zich ergens in het midden met een behoefte van gemiddeld 7 tot 7.5 uur slaap per nacht.

Wat is polyfasisch slapen?

De meeste zoogdieren slapen op een polyfasische wijze. Dat houdt in dat ze meerdere malen per dag slapen. Het is mogelijk dat ze op verschillende delen van de dag meer of juist minder slapen. Diurnale dieren slapen doorgaans in de nacht met een algemeen polyfasisch ritme. Primaten waaronder mensen slapen monofasisch, dat houdt in dat onze slaap zich overwegend beperkt tot één periode per etmaal.

hoe slapen apenHoe slapen apen?

Om onze menselijke slaappatronen te doorgronden kijken de wetenschappers vooral naar de mensapen. Terwijl andere apen rechtop slapen om zich te beschermen tegen roofdieren, gaan mensapen zoals orang oetans, gorilla’s, chimpansees en bonobo’s liever liggen op constructies in de bomen. Dit komt overeen met onze voorkeur voor bedden.

Onderzoekers vermoeden dat tijdens de evolutionaire groei van deze apen ze platformen zijn gaan bouwen die stevig genoeg waren om het toegenomen gewicht en omvang te dragen, terwijl ze in de bomen veilig waren voor roofdieren en vervelende insecten.

Omdat deze constructies een gevoel van veiligheid bieden, konden de mensapen dieper slapen en zo meer REM slaap krijgen. Dit heeft een positief effect op de cognitieve ontwikkeling en geeft ze een mentaal voordeel ten opzichte van andere diersoorten.

hoe slapen vogelsHoe slapen vogels?

Tijdens de migratieperiode kunnen vogels zonder stoppen doorvliegen. Deze periodes variëren per soort, maar kunnen maandenlang voortduren. Een alpine swift migreert bijvoorbeeld zo’n 200 dagen achtereen.

Hoe kunnen deze dieren eigenlijk slapen wanneer ze vliegen? Net zoals zeezoogdieren kunnen veel vogels die migreren ook unihemisferisch slapen, zodat ze tijdens de lange vluchten kunnen blijven functioneren.

Tijdens een onderzoek naar fregatvogels van de Galapagos Eilanden, hebben wetenschappers een apparaatje aan de koppen bevestigd om de hersenactiviteit van het electro-encephalographic brein te meten tijdens een tocht van 2500 kilometer zonder te stoppen.

Uit de hersengolven bleek dat de vogels overdag wakker bleven, maar toen ze omhoog vlogen raakten ze steeds enkele minuten in een slaap met langzame golfbewegingen in de hersenen. Van tijd tot tijd zakten de kopjes in tijdens korte sessies van REM slaap. Deze REM slaap duurde slechts enkele minuten waarmee het de vlucht niet verstoorde.

Het is interessant om op te merken dat de fregatvogels tijdens de migratie 42 minuten per dag sliepen, terwijl ze aan land maar liefst 12 uur slapen per etmaal. Dat wijst op slaapgebrek. Andere vogels zoals de lijsters van Swainson compenseren het slaapgebrek tijdens de migratie met ‘powernaps’.

Er zijn vogels die een unihemispherisch slaappatroon toepassen ter bescherming. Zo slapen eenden terwijl ze in een rij opgesteld zijn. De eenden aan weerszijden slapen ieder met het andere oog gesloten en een oog naar buiten gestoken, terwijl de eenden in het midden beide ogen sluiten.

hoe slapen reptielenHoe slapen reptielen?

Onderzoekers waren er voorheen van overtuigd dat ‘echte slaap’ ofwel het wisselen tussen verschillende vormen van hersenactiviteit voorbehouden was aan vogels en zoogdieren. Toch zijn dergelijke patronen ook ontdekt bij andere diersoorten.

Zo heeft de hagedis een slaappatroon dat slechts 80 seconden duurt, in tegenstelling tot de 70 tot aan 100 minuten voor mensen. Ze ondergaan dan ook zo’n 350 cycli per nacht, terwijl mensen slechts vier tot vijf cycli meemaken.

Het mechanisme dat voor slaap zorgt in de hersenen van een zoogdier bevindt zich grotendeels in het cerebrum. Omdat reptielen niet beschikken over deze grote hersenen, werd aangenomen dat REM slaap voorbehouden was aan meer ontwikkelde diersoorten zoals vogels en zoogdieren.

Recent onderzoek naar de Australische baardagame wijst op een gemeenschappelijke voorouder voor alledrie de dierlijke klassen, 300 miljoen jaar geleden. Het is interessant om te zien dat de langzame golfbewegingen zich bij deze draken voordoen in de voorste dorsale ventriculaire rug. Terwijl dat bij de zoogdieren in de hippocampus plaatsvindt.

Vooroordelen van mensen komen op verschillende wijzen naar voren in de manier waarop we slaap herkennen. Mensen denken namelijk dat gesloten oogleden een indicatie zijn van slaap. Toch hebben we reeds bepaald dat slaap vanuit de hersenen komt. Oogleden hebben tevens de functie om onze ogen te beschermen en deze vochtig te houden.

In plaats van oogleden beschikken slangen over transparante vliezen die over dezelfde functionaliteit beschikken als menselijke oogleden. Ze verliezen deze vliezen op dezelfde wijze als de rest van de huid. Omdat de vliezen transparant zijn kunnen we niet zien of slangen slapen.

hoe slapen vissenHoe slapen vissen?

Wanneer vissen slapen lijkt het op dagdromen. Ze lijken doorgaans stil te drijven aan de bodem van de tank of leefomgeving, met af en toe een zwaai van een vin om overeind te blijven. De slaappatronen van vissen zijn vaak afhankelijk van de omgeving en de mate van activiteit. Vissen in aquariums zullen hun slaap cycli aanpassen aan de verlichting in het gebouw.

Omdat haaien continue hun kieuwen moeten openen is het noodzakelijk om te blijven zwemmen tijdens het slapen. Daarom sluiten ze nooit hun ogen en hebben ze ook geen REM slaap.

Onderzoekers kijken vaak naar dieren om aanwijzingen te ontdekken waarmee we slaapstoornissen in mensen kunnen oplossen. Een opvallende kandidaat uit de dierenwereld is toch wel de zebravis die aan slapeloosheid lijkt te lijden. Onderzoekers wekten handmatig slaapgebrek op bij deze vis, later liet de zebravis symptomen van slapeloosheid zien met een vermindering aan totale slaaptijd.

Papegaaivissen scheiden een slijm af waarin ze gehuld worden om ze tijdens de slaap te beschermen.

Wat is het gevolg van slaaptekort bij dieren?

Sommige insecten en vissen gaan niet een tekort aan slaap achteraf inhalen na gedwongen slaapgebrek. Het is wel mogelijk dat de slaap na afloop van het slaapgebrek intensiever is bij deze diersoorten. Dat zou daarmee hetzelfde zijn als bij mensen, maar dit kan niet gemeten worden. Volgens de huidige informatie vermoeden we dat alle zoogdieren na slaapgebrek dit moeten inhalen door middel van een langere slaap, een diepere slaap of een combinatie van beide.

Wanneer slaaptekort te lang aanhoudt kan dit dodelijke gevolgen hebben bij dieren. Dit is zeker het geval bij ratten, die zijn uitvoerig bestudeerd in studies naar slaaptekort.

Er zijn ook insecten die schijnbaar zijn gestorven door langdurig slaaptekort. Toch zijn insecten zoveel anders dan mensen, dat het lastig te bepalen is wat de oorzaak is van hun overlijden. Het is ook lastig te meten of de cognitieve beperkingen bij dieren overeenkomstig zijn met mensen. We weten niet of het gebrek aan slapen zich uit als slaperigheid of vermoeidheid, zoals dit het geval is bij mensen.


Hoe vond je dit artikel? Geef je waardering:
1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars (41 votes, average: 4,76 out of 5)


Lees ook: